Progonjeni prijatelji Božji u jugoistočnoj Evropi
Istorija Bogumila: od njihovog preporoda u Bugarskoj, širenja u Severnoj Makedoniji, Srbiji, Crnoj Gori – te od njihovog procvata i istrebljenja u Bosni i Hercegovini.
Napomena: ova internetska dokumentacija je u izradi i stalno će se ažurirati.
Bogumilstvo nastaje u okviru šireg pokreta misticizma koji se širio od Jermenije do Južne Francuske, uzdizalo se u epohama kriza i nevolja kad je nailazio na jak odjek u masama potlačenih i obespravljenih … Koreneći se duboko u viševekovnoj jeretičkoj tradiciji Istoka, ono je neminovno prošlo kroz niz promena pre nego se definitivno iskristalisalo u formi jednog novog jeretičkog pokreta.
Nakon što je Kulin ban postavio temelje, u Bosni je započeo oporavak Bogumila. No, pape u Rimu i dalje su huškale protiv „jeretika“ na istoku, a huškale su i susedne Mađare i Hrvate. Miru u zemlji prethodila je invazija inkvizicije i krvavi bosanski krstaški rat. Ali Bogumili su, za razliku od Katara, njihove braće i sestara po veri u južnoj Francuskoj, okrutnim preokretom sudbine bili pošteđeni potpunog istrebljenja od strane katolika.
Izreka „od Kulina bana i dobrih dana – od Kulina bana i boljih dana“ popularno aludira na prvi nastanak samostalnog bosanskog kraljevstva krajem 12. veka. Uprkos brutalnoj papinskoj kampanji iskorenjivanja, Kulin ban je u to vreme pružio utočište mnogim bogumilima iz Srbije i Dalmacije. Zaštitio ih je i postavio temelje viševekovnom procvatu bogumilskih zajednica na ovim prostorima.
U vreme nastajanja prve srpske države, Bogumili su u regionu bili široko rasprostranjeni – bilo u rimokatoličkoj Zeti na Mediteranu ili u pravoslavnoj kneževini koja je često bila ratom razarana. Sa usponom vladajuće dinastije Nemanjića, za njih je počela epoha nemilosrdnog proganjanja i proterivanja.
Sa vladavinom Stefana Nemanje je nastala prva srpska država u srednjem veku – i započeto je proganjanje Bogumila. Pri tom su Nemanjići bili od početka pokretačka snaga kampanje proterivanja. Povezani sa ponovo ojačanom Srpskom pravoslavnom crkvom, oni su nemilosrdnom odlučnošću trebili svoje podanike bogumilske vere – protiv svih društvenih otpora iz čisto političke računice.
Ropstvo se uopšte smatra ukinutim u „hrišćanskim“ zemljama zapadne Evrope od kasne antike. Ali južno od Alpa, čak i u srednjem veku, oni drugih vera koje je Rimska crkva označila kao jeretike, poput Bogumila, i dalje su bili žrtve trgovine robljem – posebno žene i deca.
Deseci hiljada impresivnih grobnih spomenika nalaze se u nekadašnjim zavičajnim krajevima Bogumila. Nazvani su stećci i do danas su misterija. Da li su svedočanstva o bogumilskoj veri i životu? Ili čak spomen-obeležja progona od strane crkvene inkvizicije?